طی سال‌های متمادی مدافعان سینمای انقلاب بیشتر به دنبال تولید اثر در ژانر دفاع مقدس هستند و انتظار این است که فیلم‌های انقلابی بیشتر در قالب این ژانر ساخته و ارائه شود و در واقع دفاع مقدس به برند اصلی سینمای انقلاب تبدیل شده است. تاریخ انقلاب اسلامی هم در رده دوم آثار انقلاب قلمداد می‌شود. همواره سینمای انقلاب از تولید آثار اجتماعی متناسب با فضای روز محروم بوده است. در واقع برند دفاع مقدس باعث شده تولید فیلم در حوزه‌های اجتماعی همواره در حاشیه قرار گیرد و ما کمتر شاهد آثار اجتماعی باشیم که مبتنی بر گفتمان انقلاب اسلامی به مضامین انقلابی می‌پردازند.

غفلت از موضوعات روز

به عنوان مثال ساخت اثر درباره موضوعات به روزی چون اقتصاد مقاومتی، سبک زندگی ایرانی- اسلامی شامل ازدواج، خانواده، عشق زوجین به یکدیگر، احترام به والدین، امید به زندگی، اشتغال‌آفرینی، فعالیت جوانان در بازار کار، ظرفیت‌های مغفول مانده اقتصادی، فرزندآوری، کسب روزی حلال، مسائل اخلاقی، رابطه سنت و مدرنیته و مسائلی از این دست که مبتلابه جامعه شهری امروز است تقریباً در آثار سینمایی حوزه انقلاب اسلامی دیده نمی‌شود. 

امسال تقریباً هشت فیلم‌ سینمایی با موضوع انقلاب، دفاع و مقاومت فرم حضور در جشنواره فیلم فجر را پرکردند که از میان آنها یک فیلم به موضوع انقلاب از بعد تاریخی توجه دارد. البته گفته می‌شود پروانه ساخت‌های بیشتری با موضوعات انقلابی در سال ۹۵ اختصاص یافته است، اما تنها هشت فیلم در این حوزه آماده و به دبیرخانه جشنواره فیلم فجر ارائه شده است. 

از این بین فیلم‌های سینمایی «ویلایی‌ها»، «ماه گرفتگی»، «صدای مرا می‌شنوید»، «چهل مروارید» و «چراغ‌های ناتمام» به صورت مستقیم به فضای دفاع مقدس می‌پردازد. این نشان می‌دهد که متولیان و مدیران نهادهای انقلابی به روز نیستند و نسبت به مباحث و مسائل به روزی که انقلاب اسلامی با آن دست و پنجه نرم می‌کند و رهبر معظم انقلاب نیز بر آنها تأکید می‌کنند، اشرافی ندارند. 

از میان این فیلم‌ها فیلم سینمایی «نیمکت» درباره پس زمینه جنگ و تأثیرات اجتماعی آن است. تنها فیلمی که به روز است فیلم سینمایی «سرگشته» است که درباره داعش و مقاومت شهدای مدافع حرم ساخته شده است و فیلم سینمایی «ماجرای نیمروز» که با موضوع تاریخ انقلاب تولید شده است. در این میان فیلم‌های «ویلایی‌ها»، «دریاچه ماهی»، «چهل مروارید» و «چراغ‌های ناتمام» اولین ساخته‌های بلند سینمایی کارگردانان آنها محسوب می‌شوند. 

فیلم‌هایی که ضدهدف‌گذاری مدیران عمل می‌کنند

نتیجه اینکه متولیان نهادهای انقلابی از موضوعات روز مبتلابه انقلاب اسلامی عقب می‌مانند و سینمای انقلاب را محدود به دوره هشت ساله دفاع مقدس می‌کنند. این باعث شده بخش عمده‌ای از توانمندی‌های سینمای ایران در یک ژانر و موضوع حبس شود. تازه اگر فرض کنیم آثاری که در این‌باره ساخته شده از دو مؤلفه لازم یعنی انطباق با مفاهیم مورد نظر انقلاب در جنگ و نیز کیفیت مناسب برخوردار باشند باز هم می‌توان گفت در تقسیم‌بندی موضوعی برای اختصاص بودجه به سینمای انقلاب شاهد نوعی بی‌قوارگی مفرط هستیم. 

 مسئله دیگر این است که هر ساله شاهد آثاری هستیم که یا در بیان مفاهیم به طرزی سینمایی و عامه‌پسند دچار لکنت هستند یا اساساً برخلاف مفهوم مقاومت در دفاع مقدس ساخته می‌شوند و به شکلی مستقیم یا غیرمستقیم دفاع را مورد تخطئه و برخی مواقع مضحکه قرار می‌دهند؛ فیلم‌هایی که بودجه‌های خود را از نهادهای انقلابی دریافت کرده‌اند. آثاری چون «اتوبوس شب» و «پنجاه قدم آخر» از کیومرث پور احمد از این دسته‌اند. 

تنها حاتمی‌کیا به روز است

اگر نام فیلمسازی چون ابراهیم حاتمی‌کیا را قلم بگیریم دیگر کمتر فیلمساز انقلابی را می‌توان یافت که به روز کار می‌کند و از قافله زمان عقب نمی‌ماند. تنها فیلم قابل اعتنا درباره مقاومت هسته‌ای را حاتمی‌کیا ساخته است؛ فیلمسازی که همواره کوشیده از ابتدای کار فیلمسازی از زمان عقب نماند و موضوعات انقلابی را به موازات مسائل روز دنبال کند. جالب است که حاتمی‌کیا در فیلم «بادیگارد» که امسال در سینماهای کشور اکران شد، علاوه بر موضوع شهدای هسته‌ای به مسئله مذاکرات هسته‌ای و به طور غیرمستقیم به موضوع برجام یک‌سال پیش از اینکه از سوی امریکا زیرپا گذاشته شود، پرداخته است. 

نگاهی به فیلم‌های ارزشی امسال

در لیست فیلم‌های ارائه شده امسال به جشنواره فیلم فجر فیلم سینمایی «ویلایی‌ها» ساخته منیره قیدی داستان زنی را روایت می‌کند که در بحبوحه روزهای دفاع مقدس میان ماندن در کنار همسرش و انتقال دخترانش به محل امن باید تصمیم بگیرد و او میان ماندن و رفتن، ماندن را بر می‌گزیند. این فیلم با حضور بازیگرانی چون طناز طباطبایی، پریناز ایزدیار، آناهیتا افشار، علی شادمان، ثریا قاسمی و صابر ابر جلوی دوربین رفت. 

فیلم «دریاچه ماهی» به کارگردانی مریم دوستی نگاهی به وقایع پس از جنگ دارد و داستان چند خانواده را روایت می‌کند که در نقطه مشترکی به یکدیگر می‌رسند و در این میان عشق گمشده‌ای پیدا می‌شود. این فیلم تجلیلی از شهدای جاویدالاثر است که نقش‌های اصلی آن برعهده لاله و ستاره اسکندری، علی دهکردی و نادر فلاح است. فیلم سینمایی «صدای مرا می‌شنوید» ساخته کرامت پورشهسواری است. داستان فیلم درباره یک خانواده شهید است که در انتظار فرزندشان به سر می‌برند و اتفاقاتی روی می‌دهد که این بلاتکلیفی‌ها آنها را بسیار اذیت می‌کند.فیلم سینمایی «چهل مروارید» ساخته هادی حاتم‌مند و علی سلیمانی است. این فیلم با موضوع دفاع مقدس آماده شده و به شهدای غواص مفقودالاثر دفاع مقدس می‌پردازد.

فیلم «چراغ‌های ناتمام» از دیگر فیلم‌های حوزه دفاع مقدس است. این فیلم را مصطفی سلطانی ساخته که درباره نویسنده‌ای ارزشی است که سراغ سوژه‌های دم دستی و درآمدزا نمی‌رود. او تصمیم دارد همچنان در حوزه کارهای ارزشی قدم بردارد و در نهایت سفارشی در حوزه دفاع مقدس به او می‌شود. فیلم «نیمکت» ساخته فلورا سام داستانی اجتماعی دارد. امین زندگانی در این فیلم نقش یک جانباز را ایفا می‌کند که بخشی از خاطراتش در این فیلم مرور می‌شود. 

فیلم سینمایی «سرگشته» از یک سو به حوزه دفاع مقدس ارتباط دارد و از سوی دیگر به رزمندگان مدافع حرم امروز ربط دارد. این فیلم داستان روحانی را روایت می‌کند که در سوریه به اسارت نیروهای داعش درمی‌آید. او در این اسارت خاطرات خود را در سال‌های دفاع مقدس مرور می‌کند. «ماجرای نیمروز» تنها فیلم جشنواره فیلم فجر است که به تاریخ انقلاب توجه دارد. این فیلم داستان نفوذ منافقین در میان نیروهای انقلابی و ترور شخصیت‌ها در دهه ۶۰ است. 

«ماه گرفتگی» نیز فیلمی است به کارگردانی مسعود اطیابی که ماجرای فتنه سال ۸۸ را دستمایه قرار داده است.

* جوان